ماهنامه خط صلح – آخرین ماه پاییز، با قطعی گستردهی برق تهران و سایر کلانشهرها آغاز شد. تعطیلیهای مدوام بهبهانهی سرمای هوا و بهدلیل قطعی کمبود برق، اغلب استانهای کشور را دربر گرفت. دور اول قطعیها، اواخر آبان شروع شد، خیلی زود، رئیس جمهور به این موضوع واکنش نشان داد و اعلام کرد برق خانهها دیگر قطع نخواهد شد. اما در آذرماه ناترازی انرژی باعث شد تا مسعود پزشکیان از حرف خود عقبنشینی کند. طولی نکشید که علاوه بر خانهها، مراکز صنعتی و فروشگاههایی که از نظر دولت واجب نیستند هم بیبرق ماندند. برخی که بحران خاموشیهای تابستان ۱۴۰۰ را تجربه کرده بودند، گمان میکردند با پایان دولت سیزدهم، شاید بتوان بهوجود برق در دولت مسعود پزشکیان امیدوار بود، اما ناترازی و قاچاق انرژی زور بیشتری نسبت به تغییر دولت نشان داد و موجب شد پویشهای مختلفی برای کاهش مصرف انرژی از جانب دولت بهجریان بیافتد.
پویش «۲ درجه کمتر» که مسعود پزشکیان و فاطمه مهاجرانی (سخنگوی دولت) آغازکنندهی آن بودند، نشان داد که مدیریتهای مربوطه و لازم در تولید و توزیع برق، ارتباطی با تغییر دولت ندارد. پیشتر نیز در دوران ریاست جمهوری حسن روحانی، ایرانیها بهعنوان شهروندان کشوری که غنی از گاز است، نتوانستهاند با خیال راحت چراغ خانههای خود را روشن کنند و درجهی بخاری و پکیج خود را به اندازهای که خانه گرمای مطلوبی داشته باشد، بالا ببرند.
خبرگزاری ایرنا، دربارهی رابطهی مصرف برق با کمبود گاز نوشته است: «بررسی آخرین وضعیت نیروگاههای تامینکنندهی برق کشور نشان میدهد از نظر ظرفیت تامین برق، هیچ کمبودی وجود ندارند، اما آنچه سبب شده با کمبود برق در شبکه روبهرو شویم، افزایش مصرف گاز در بخش خانگی است. ناصر اسکندری، معاون راهبری تولید شرکت مدیریت تولید برق حرارتی، در اینباره میگوید: تقریباً ۲ میلیارد و ۶۰۰ میلیون لیتر سوخت مایع را از طریق دریافت گازوئیل توانستیم جبران کنیم و ۲ میلیارد و ۴۰۰ میلیون لیتر هم مازوت بیشتر استفاده کردیم، یعنی بهصورت تجمعی از ابتدای سال (۱۴۰۳) تاکنون نزدیک به ۸۸ درصد مازوت بیشتری در نیروگاهها استفاده شده است. این مقام مسئول، با بیان اینکه در شبکه پایداری وجود دارد، ادامه میدهد: بیش از ۸ هزار و ۵۰۰ مگاوات نیروگاه بهدلیل کمبود سوخت، از مدار خارج شدهاند». (۱)
دولت پزشکیان، از ابتدای استقرار تاکنون علاوه بر ناتوانی در توزیع برق برای شهروندان، نرخ مصرف برق خانگی را نیز افزایش داد و تنها کاری که توانست انجام دهد، عذرخواهی بود. سخنگوی دولت پزشکیان در واکنش به قطع ناگهانی برق، صرفاً بابت اطلاعرسانی نشدن قطع برق عذرخواهی کرده و گفت: «حق مردم اطلاع پیدا کردن از ساعات خاموشی و نبود برق است و بابت نبود اطلاعرسانی، از توانیر پیگیری میکنیم. در واقع بهصورت روزانه وضعیت را بررسی میکنیم». (۲)
با این وجود، مشکل شهروندان فقط دربارهی نبود اطلاعرسانی قبلی نیست، گویا دولت نیز از پیش، دربارهی زمان و چگونگی قطعشدن برق، مانند قطعی گسترده در روز پنجشنبه ۲۲ آذر ۱۴۰۳ بیاطلاع است. روزنامهی ایران دربارهی پشتپردهی این قطعی گسترده و ناگهانی نوشت: «خالی از لطف نیست بدانیم که دربارهی علت قطع ناگهانی شبکهی برق در شامگاه پنجشنبه ۲۲ آذر، اظهارنظر قابل تاملی وجود دارد که میتواند بخشی از مشکلات دولت چهاردهم در خصوص مدیریت ناترازیها را شفاف کند. علیاکبر محرابیان وزیر نیرو در دولت گذشته، اواخر بهار سالجاری در اظهار نظری، از وقوع حدود ۱۸ هزار مگاوات ناترازی برق، بهدلیل کمبود حدود ۴ میلیون لیتر ذخیرهسازی سوخت خبر داده و گفته بود: این موضوع برای فصل پاییز امسال پیشبینی میشود. همچنین کارشناسان توانیر درخصوص وقوع قطع ناگهانی شبکهی برق در اواخر هفتهی گذشته اعلام کردند: اگر این قطع ناگهانی انجام نمیشد، یک مشکل فراگیر پیش میآمد و بازگشت برق به شبکهی سراسری حداقل چند روز بهطول میانجامید. این مسئله بیش از هرچیز به کمبود سوخت دریافتی نیروگاهها بازمیگشت و این ناترازی در روز پنجشنبه به فشار فزاینده بر شبکهی سراسری برق انجامید که مدیریت توانیر تلاش کرد با قطع ساعتی برق، آسیبها را بهحداقل ممکن برساند. مجموع این مسایل حکایت از بحران ناترازی در حوزهی برق است که دولت چهاردهم حداکثر تلاش خود را بهکار گرفته تا این موضوع با کمترین آسیب به مردم و شبکه سراسری برق مدیریت شود. (۳)
ضربهی سنگین نبود برق به اینترنت و صنعت
در پی بهوجود آمدن اختلال در اینترنت در آذر ماه، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات دلیل اصلی اختلال در اپراتورهای تلفن همراه را قطعی برق و تمام شدن شارژ باتری سایتهای اپراتوها اعلام کرد. مرکز روابط عمومی و اطلاعرسانی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در واکنش به اختلال اینترنت و سامانههای ارتباطی در برخی از نقاط تهران و تعدادی از شهرهای کشور در زمان قطعی برق با صدور اطلاعیهای اعلام کرد: «اختلالات ایجاد شده بهعلت قطعی برق سایتهای اپراتورهای همراه و ناکارامدی تجهیزات ذخیرهکننده برق بوده است. براساس این گزارش، پارهای از مشکلات اخیر به خرابی باتریهای سایتهای اپراتورها نیز بر میگردد که طی یک ماه گذشته وزارت ارتباطات و سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی برای رفع این مشکل و ارتقای وضعیت باتریها جلسات متعددی را با اپراتورهای ارتباطی برگزار کردهاند و پیگیر حل مشکلات پیش آمده در این خصوص هستند». (۴) البته بعد از اطلاعیهی وزارت ارتباطات در ۲۴ آذر ۱۴۰۳ نیز همچنان مشکلات اینترنت وجود دارد و برخی گمانهزنیها دلیل آنرا ادامهی نبود برق میدانند: «اختلالات ایجادشده، بهعلت قطعی برق سایتهای اپراتورهای همراه و ناکارآمدی تجهیزات ذخیرهکننده برق بوده است. همچنین پارهای از مشکلات اخیر نیز به خرابی باتریهای سایتهای اپراتورها برمیگردد». (۵)
از طرف دیگر نبود برق باعث شده که شهرکهای صنعتی نیز نتوانند به ادامهی فعالیتهای خود بپردازند و کارگران از جانب شغل خود، در خطر هستند. در فایل صوتی منتشر شده در فضای مجازی که منتسب به سید سجاد هاشمی، صنعتگر و عضو هیات مدیرهی شهرک صنعتی عباسآباد تهران است، با لحنی تند و گلایهآمیز به مصطفی رجبی مشهدی، رئیس هیات مدیره و مدیرعامل توانیر، دربارهی نبود برق در شهرکهای صنعتی میگوید: «برق نداریم، گاز نداریم، سوخت دوم تامین نمیشود. ابلاغ کردید ۸ صبح تا ۱۰ شب هر روز برق شما قطع میشود، پس تکلیف من با ۴۵ هزار نیرو چیه؟ من در اسفند باید حقوق و عیدی و پاداش و سنوات و مرخصی بدهم، صنعتگر چگونه باید کار کند؟ سردخانههای پر از مواد غذایی به مشکل خوردهاند. نمیتوانید اداره کنید، رها کنید بگذارید دیگران بیایند؟ اگر نمیتوانید برنامهریزی کنید بهما واگذار کنید. پول سوخت نیروگاه را جلوجلو از صنعتگر گرفتهاید و الان میگویید سوخت ندارم؟ پدر کارگر را درآوردهاید و راه اعتراض نیز نداریم و در حال حاضر از شهرکهای صنعتی در حال فرار هستیم. اعلام کردهاند بعد از وصلشدن برق در ساعت ۱۰ شب نیز اگر مصرف بالای ۱۵ درصد باشد، همان را هم قطع میکنند. ما نمیتوانیم زندگی کنیم، لطفاً جواب ما را بدهید. طبق قبضی که بهدست من رسیده است که آبونمان هزینهی سوخت نیروگاه، بهای دوره و عوارض برق و ترانزیت برق را نشان میدهد. اگر شما سوخت برای نیروگاههای خود ندارید، چرا هزینهی آنرا از ما گرفتهاید؟».
برق قاچاق میشود
قاچاق برق نیز بهعنوان یکی دیگر از دلایل کمبود شدید برق در آذرماه قلمداد میشود. در ادامهی ناترازیهای انرژی، محمد اللهداد، معاون انتقال و تجارت خارجی، دربارهی ناترازی برق گفته است: «مصرف برق ماینرهای غیرمجاز، معادل حجم سوخت قاچاقشده در کشور است. هر ساعت فعالیت یک ماینر غیرمجاز در خانه، معادل مصرف یک لیتر گازوئیل است. در حال حاضر بهشدت با قاچاق برق مواجه هستیم و بخشی از کسری تامین برق مشترکین ناشی از همین قاچاق برق است. تاکنون حدود ۸۰۰ مگاوات ماینر غیرمجاز جمعآوری کردیم که برق موردنیاز آنها معادل ظرفیت نیروگاه اتمی بوشهر است». (۶)
همزمان با افزایش شدید سرمای هوا، شروع دوبارهی قطعی برق که شهروندان در کمتر زمستانی با آن مواجه شدهاند، تلاشهای دولت را بیاعتبار کرده و عصبانیت مردم را نیز به همراه داشته است. کمبود شدید منابع برق و گاز در کشور برای تمام مردم، کاملاً ملموس است و این موضوع تبدیل به یک مشکل فرا دولتی شده است. فشارهای تحریمی وارده، ممکن است باعث شود دولتها قادر به افزایش ظرفیت تولید انرژی نباشند، چون این مشکلات ریشه در سالها قبل و استهلاک نیروگاهها و منابع استخراج نفت و گاز داشته و احتیاج به صدها میلیارد دلار سرمایهگذاری دارد.